Szkodniki drewna

Owady, robaki, larwy w drewnie (podłodze, więźbie, konstrukcji drewnianej)

Lista szkodników żerujących w drewnianych budowlach jest długa, ale niektóre z nich występują częściej od innych. W dzisiejszym artykule przedstawimy cztery najczęściej występujące szkodniki drewna żerujące w drewnianych przedmiotach i drewnianych elementach budynków. Szkodniki te to spuszczel domowy, kołatek pospolity, miazgowiec parkietowiec i stukacz świerkowiec. Najczęściej występują i największe zniszczenia powodują dwa pierwsze z przedstawionych gatunków czyli spuszczel i kołatek. Wbrew temu, czego mogłoby się spodziewać wiele osób nie zajmujących się na co dzień zwalczaniem szkodników drewna na naszej liście nie ma korników. Jest tak dlatego, że korniki żerują na żywych lub obumarłych drzewach. Nie występują w wykonanych z drewna budowlach i przedmiotach ani w drewnie przetworzonym. Wszystkie należące do naszej listy szkodniki to owady z rzędu chrząszczy. Chrząszcze to grupa niezwykle liczna. Tylko w Polsce należy do niej 6200 gatunków owadów, a na całym świecie 400 000. Nie należy zapominać, że mówimy tu wyłącznie o gatunkach odkrytych przez człowieka.

CECHY WSPÓLNE NAJPOWSZECHNIEJSZYCH SZKODNIKÓW DREWNA

Na początek naszego artykuły omówimy pewne cechy wspólne przedstawionych szkodników. Większość tych cech wynika z faktu, że wszystkie one są chrząszczami i owadami. Wszystkie przedstawione szkodniki drewna przechodzą przeobrażenie zupełne. Oznacza to, że występują u nich cztery następujące po sobie stadia rozwojowe (jajo, larwa, poczwarka i imago). Poszczególne stadia rozwojowe bardzo różnią się między sobą. Pierwszym stadium rozwojowym są składane przez samice jaja. Z jaj wylęgają się larwy. Larwy intensywnie żerują i powiększają swoje rozmiary, ale nie potrafią się rozmnażać. Po zgromadzeniu odpowiednich zapasów larwy przekształcają się w poczwarki. W trakcie tej fazy narządy wewnętrzne larw ulegają rozpuszczeniu. Proces ten nazywamy histolizą. Histolizie nie podlegają gruczoły wydzielania wewnętrznego, układ nerwowy i serce. Przemiana poczwarki w postać dorosłą jest sterowana neurohormonalnie. Nowe narządy rozwijają się poprzez histogenezę. Histogeneza to proces w wyniku którego komórki ulegają różnicowaniu i przyjmują cechy tkanek, które z nich powstaną. Narządy imago powstają z płytek imaginalnych. Stadium poczwarki trwa od 6 do 20 dni. Jego długość uzależniona jest od temperatury. Kiedy przebudowa, której ulega ciało owada podczas stadium poczwarki zostaje zakończona wykonuje on gwałtowne ruchy powodująca pękanie oskórka. W ten sposób powstaje imago znane też jako postać dorosła lub owad doskonały. Imago nie linieje i jest zdolne do rozrodu. Masowe pojawienie się postaci dorosłych owadów w celu odbycia lotu godowego nazywamy rójką. W trakcie rójki dochodzi do kopulacji. Po kopulacji samice składają jaja z których wylęgną się larwy. Wszystkie chrząszcze, a zatem również wszystkie szkodniki, które przedstawimy posiadają aparaty gębowe typu gryzącego. Tego typu aparat gębowy składa się z:

• wargi górnej

• dwóch żuwaczek

• żuchwy (szczęki dolnej)

• wargi dolnej

• głaszczek szczękowych

• głaszczek wargowych

Pierwsza para skrzydeł postaci dorosłych przekształcona jest w pokrywy, które osłaniają drugą parę skrzydeł. Oskórek zbudowany jest z chityny.

SPUSZCZEL POSPOLITY

Spuszczel pospolity znany też jako spuszczel domowy należy do rodziny kózkowatych. Występuje powszechnie w całej Polsce z wyjątkiem wzniesień powyżej 1000 metrów. Atakuje martwe, suche drewno różnych gatunków drzew iglastych (sosny, świerki, modrzewie i jodły). Zamieszkuje w martwym i suchym drewnie. Znaleźć go można we wszystkich drewnianych elementach budynków. Zamieszkuje zarówno drewniane podłogi, ściany, więźbę dachową jak i drewniane drzwi i okna. Białe larwy spuszczela osiągają do 30 mm długości. Imago spuszczela pospolitego ma od 7 do 21 mm długości. Barwa jasno lub ciemnobrunatna do czarnej. Na przedpleczu postaci dorosłej spuszczela pospolitego znajdują się dwa lśniące guzy. Na pokrywach dwie utworzone z szarych włosów przepaski.

Rójka spuszczela przypada od czerwca do sierpnia. Najliczniej pojawiają się on w najgorętszych dniach lipca. Chrząszcze opuszczają drewno w najgorętszej porze dnia. Po kopulacji samice składają od 200 do 500 jaj. Podobnie jak u wielu innych gatunków chrząszczy za równo okres po jakim z jaj wylęgają się larwy jak i czas rozwoju larw uzależniony jest od warunków otoczenia. Wylęg larw z jaj najszybciej, bo już po kilku dniach następuje przy wysokiej temperaturze i wilgotności powietrza. W mniej sprzyjających warunkach następuje to po kilkunastu dniach. Wyjątkowo długi jest czas rozwoju larw spuszczela. W sprzyjających warunkach takich jak temperatura od 28 do 30 stopni Celsjusza i wilgotność drewna od 26 do 50 % trwa on dwa lata. W warunkach niesprzyjających może trwać nawet kilkanaście lat. Chodniki larwalne spuszczela pospolitego maja szerokość 6 mm. W poszerzonych końcach chodników następuje przeistoczenie się larwy w postać dorosła. Trwa to od 1 do 3 tygodni. Po tym czasie chrząszcze wydobywają się z drewna przez wygryzione przez siebie otwory.

Odnalezienie miejsca bytowania spuszczela jest utrudnione ponieważ w trakcie żerowania larwy nie wysypują mączki drzewnej na zewnątrz. W gorących dniach mogą w tym pomóc odgłosy ich żerowania. Łatwo stwierdzić obecność spuszczela na podstawie otworów wylotowych, ale pojawiają się one dopiero po kilku latach żerowania, gdy drewno jest już zazwyczaj silnie zainfekowane. Szkody powodowane przez spuszczela są wyjątkowo poważne. W sprzyjających mu warunkach może w 10 lat doprowadzić do zniszczenia budynku w którym żeruje. Przyczynia się też do zwiększenia łatwopalności zaatakowanego przez siebie drewna. Na poziom powodowanych przez niego szkód wpływać mogą:

• Konstrukcja ścian

• Jakość, gatunek i wilgotność drewna

• Wiek larw

Najlepszą metodą ochrony przed spuszczelem jest głębokie nasycenie drewna preparatami o długotrwałym działaniu toksycznym. Nasycone drewno należy raz do roku poddawać kontroli. Nie zawsze jest to jednak możliwe w stojących już budynkach. W takich sytuacjach stosuje się gazowanie lub wygrzewanie mikrofalami. W zapobieżeniu pojawienia się spuszczela w budynku pomoże uszczelnienie dachu i zamontowanie siatek ochronnych w oknach strychowych. Niezwykle ważnym jest też by niestosować niezdezynfekowanego drewna pochodzącego z rozbiórki starych budynków.

KOŁATEK DOMOWY

Drugim obok spuszczela najpowszechniejszym szkodnikiem drewna w budynkach jest kołatek domowy (Anobium punctatum) Rozwija się w starym drewnie za równo drzew liściastych jak i iglastych. Wśród atakowanych przez niego gatunków drzew są między innymi sosny, jesion, robinia, brzoza, świerk, buk i dąb. Miejscami w których kołatek domowy występuje najczęściej są chłodne i wilgotne piwnice. Nie osiedla się on na strychach i w miejscach wyposażonych w centralne ogrzewanie. Atakuje za równo drewno zdrowe jak i zagrzybione.

Chrząszcze kołatka domowego mają od 2 do 4 mm długości. Postać dorosła żyje około miesiąca. Kopulacja odbywa się na materiale lęgowym. Może trwać ona nawet kilka godzin. Samice składają jaja w rysach i szparach drewna. Zazwyczaj jest ich od 30 do 60.

Po 15-23 dniach z jaj lęgną się białe larwy. Rozwijają się one tylko w odpowiednio wysokiej temperaturze. Jeśli jest zbyt zimno giną. Po wylęgu zaczynają one drążyć chodniki w drewnie. Szerokość chodników wzrasta wraz ze wzrostem larwy. Na początku wynosi ona tylko 1/3 mm. Larwy kołatka domowego dorastają do 6 mm długości. Żerowisko larwy kołatka domowego wypełnione jest kałem i mączką drzewną. Na końcu chodnika drążonego przez larwy kołatka domowego znajduje się kolebka poczwarkowa. Przepoczwarzenie larw kołatka domowego następuje od marca do kwietnia w temperaturze od 10 do 23 stopni Celsjusza. Wilgotność powietrza w której rozwijają się larwy zależy od ich wieku. Im starsze są larwy tym większa jest wilgotność niezbędna do ich rozwoju. Okres żerowania larw kołatka trwa od roku do dziewięciu lat w zależności od wartości odżywczej drewna, temperatury i wilgotności. W zlokalizowaniu kołatków pomaga mączka drzewna, którą larwy wyrzucają z wnętrza drewna oraz niewielkie okrągłe otworki będące śladami ich żerowania. O obecności tego gatunku owadów może świadczyć również podobny do kołatania dźwięk, który powstaje, gdy samiec uderza w twarde elementy drewna.

Najlepszą metodą na uniemożliwienie rozwoju kołatka w drewnie jest nasączenie środkami owado i grzybobójczymi głęboko nasycającymi drewno. W warunkach domowych często stosowana jest impregnacja powierzchniowa. Najczęściej stosowanymi w tym celu środkami są: benzyna lakowa, terpentyna, pokost rozcieńczony, farby gruntujące i farby olejne.

Inne metody profilaktyki to uniemożliwienie wlatywania z zewnątrz i zagnieżdżenia się tych owadów oraz osuszanie piwnic i innych zawilgoconych pomieszczeń. Profilaktyka jest bardzo ważna ponieważ wyjątkowo trudna jest walka z kołatkiem, który zaatakował drewno. Jedną z metod jest odkażanie pomieszczeń gorącym powietrzem. Często stosowaną metodą jest też ogrzewanie punktowe. Nagrzewanie odbywa się przy pomocy różnego rodzaju urządzeń takich jak między innymi lampy podczerwieni i urządzenia do wygrzewania mikrofalowego. Ponieważ zwalczanie kołatka jest wyjątkowo skomplikowane jego zwalczanie najlepiej powierzyć specjalistom.

Kolejne dwa szkodniki mimo iż powszechne są dużo rzadsze od spuszczela i kołatka i powodują dużo mniejsze szkody.

STUKACZ ŚWIERKOWIEC

Stukacz świerkowiec jest powszechny w Europie. Poza Europą występuje również na Syberii, w Ameryce Północnej, południowej Afryce, Australii, Nowej Zelandii i Nowej Kaledonii. W Polsce stukacz świerkowiec jest pospolity. Chrząszcze stukacza świerkowca osiągają od 4 do 6 mm długości. Są brunatne z bezładnie kropkowanymi pokrywami. Chrząszcze stukacza świerkowca pojawiają się od połowy maja do końca lipca. Samice składają pod odstającymi łuskami kory ponad 30 jaj z których po 10 – 14 dniach wylęgają się larwy żerujące na pograniczu drewna i kory. Larwy stukacza świerkowca są białe i osiągają długość do 9 mm. Swoje żerowisko wypełniają dyskowatymi ekskrementami oraz mączką z drewna i kory. Larwy stukacza świerkowca przepoczwarzają się w połowie kwietnia następnego roku. Stukacz świerkowiec żeruje na drewnie nieokorowanym i martwych drzewach iglastych. Żeruje też w gotowych wyrobach z drewna, ale tylko takich, na których pozostała kora. Duże zniszczenia powoduje w eksponatach muzealnych i laboratoryjnych z nieokorowanego drewna. Dotkliwie uszkadza stolarkę budowlaną i meble. Zapobieganie szkodom wywoływanym przez stukacza świerkowca polega przede wszystkim na okorowaniu drewna przed jego użyciem. Eksponaty muzealne i laboratoryjne pokrywa się płynnymi insektycydami. Działają one dwutorowo. Z jednej strony zwalczają stukacza w korze, a z drugiej zapobiegają jego pojawieniu się. Jeśli stukacz świerkowiec masowo pojawi się w zamkniętym pomieszczeniu zwalczany jest poprzez rozpylenie insektycydu o działaniu kontaktowym.

MIAZGOWIEC PARKIETOWIEC

Miazgowiec parkietowiec należy do rodziny miazgowcowatych. Występuje w większości państw Europy. Wyjątkiem są te, które położone są najbardziej na północ. Oprócz Europy sporadycznie występuje również na Zakaukaziu, w Syrii, Algierii, Turkmenistanie i w Ameryce Północnej. Występuje w całej Polsce z wyjątkiem najwyższych partii górskich. Ma od 2 do 5 mm długości. Ciało jest wydłużone, spłaszczone i drobno owłosione. Nogi długie na 6 mm. Miazgowiec parkietowiec żeruje w martwym drewnie różnych gatunków drzew liściastych o twardym drewnie takich jak jesion, dąb, mahoń i orzech. Znaleźć go można na

• powalonych pniach

• słupach ogrodzeniowych

• składowiskach drewna

• tartakach

Larwy miazgowca parkietowca żyją od roku do dwóch. Przepoczwarzenie ma miejsce wiosną i trwa od 8 do 21 dni. Rójka na przełomie maja i czerwca. Jaja składane są do wiązek naczyniowych drewna. Rozwój embrionu w jaju trwa 10 dni.