Kleszcze

Zwalczanie kleszczy - dlaczego jest tak ważne?

W niniejszym artykule zajmiemy się tematem kleszczy. Dowiemy się z niego czym są kleszcze, gdzie żyją kleszcze, kto jest żywicielem kleszczy, jak wyglądają kleszcze, jakie są zagrożenia ze strony kleszczy, komu najbardziej zagrażają kleszcze, w jaki sposób atakują kleszcze, co zrobić jeśli zostaniemy ugryzieni przez kleszcza, jak wyciągnąć kleszcza i jak uniknąć ugryzienia przez kleszcza. Omówimy też choroby przenoszone przez kleszcze. Na początek omówimy boreliozę. Dowiemy się co wywołuje boreliozę, jakie są objawy boreliozy i w jaki sposób leczy się boreliozę. W dalszej części artykułu zajmiemy się kleszczowym zapaleniem mózgu. Poznamy objawy kleszczowego zapalenia mózgu, postaci kleszczowego zapalenia mózgu, powikłania kleszczowego zapalenia mózgu, i metody profilaktyki kleszczowego zapalenia mózgu. Trzecią przenoszoną przez kleszcze chorobą, którą się zajmiemy będzie babeszjoza. Powiemy co wywołuje babeszjozę, jakie są objawy babeszjozy, jak przebiega leczenie babeszjozy, jak wyglądają objawy babeszjozy u psów, jak wygląda leczenie babeszjozy u psów, i jak ochronić psa przed babeszjozą. Czwartą chorobą przenoszoną przez kleszcze, którą szerzej omówimy będzie anaplazmoza Dowiemy się co wywołuje anaplazmoze, jakie są objawy anaplazmozy i jakie są powikłania anaplazmozy. Poznamy również wybrane gatunki kleszczy występujących w Polsce takie jak kleszcz pospolity, obrzeżek polski, obrzeżek gołębi, obrzeżek nietoperzowiec i obrzeżek perski.

Czym są kleszcze?

Kleszczami nazywamy grupę pajęczaków z podgromady roztoczy. Zamieszkują one niemal całą kule ziemską. Istnieje 825 znanych gatunków kleszczy. Dzielimy je na nieposiadające pancerza kleszcze miękkie znane również jako obrzeżkowate (Argasidae) i posiadające pancerz z chitynowych płytek kleszcze twarde (Ixodidae).

Występowanie kleszczy

Kleszcze najczęściej znajdujemy liściastych i mieszanych lasach z dużą ilością krzewów i runa leśnego. Występują one również na polach, w miejskich parkach, na poddaszach i w przydomowych ogródkach. Preferują miejsca wilgotne. Kleszcze prowadzą życie pasożytnicze. Ich żywicielami są przede wszystkim różne gatunki kręgowców lądowych zwłaszcza jeleniowate i gryzonie. Często atakują też ludzi, ptaki, psy i koty.

Morfologia kleszczy

Kleszcze osiągają maksymalnie 30 mm długości, ale zazwyczaj jest to mniej niż 15 mm. Odżywiają się głównie krwią, którą wysysają przy pomocy ryjkowatego narządu gębowego zwanego hypostomem. Hypostom utrzymuje się w skórze żywiciela dzięki małym ząbkom. Kleszcze twarde (rodzina ixodidae) wysysają krew trzykrotnie w ciągu swojego życia: jeden raz w każdym ze stadiów rozwoju. Pomiędzy poszczególnymi stadiami rozwoju kleszcze przechodzą przemiany zwane linieniami. Pierwsze stadium rozwojowe kleszczy to larwa, a kolejne to nimfa i stadium dorosłe.

Zagrożenia ze strony kleszczy

Kleszcze stanowią poważne zagrożenie dla człowieka. Przenoszą liczne choroby. Na ataki ze strony kleszczy narażony jest każdy przebywający w miejscach w których przebywają również kleszcze. Największe zagrożenie stanowią dla pracowników leśnych i wszelkiego rodzaju zbieraczy runa leśnego. Dużym zagrożeniem są również dla:

• strażaków,

• wojskowych

• rolników,

• strażników granicznych,

• uczestników kolonii i obozów,

• harcerzy,

• turystów,

• myśliwych

Kleszcze oczekują na swoje ofiary na trawach i krzewach. Miejscami w których zagrożenie ze strony tych pajęczaków jest szczególnie wysokie są styki lasu i pól oraz krawędzie ścieżek.

Kleszcze wchodzą na swoje ofiary i poszukują na ich ciałach miejsc o szczególnie delikatnej skórze. Miejscami na ciele człowieka szczególnie narażonymi na ukłucia kleszczy są uszy, głowa, ręce, a zwłaszcza miejsca zgięć dużych stawów. Dzięki znieczulającym właściwościom śliny kleszczy ich ukłucia zazwyczaj pozostają długo nie zauważone. Poziom zagrożenia ze strony kleszczy uzależniony jest od pory dnia i roku. Porami dnia najbardziej sprzyjającymi ich atakom są poranki i wieczory, a porami roku w których atakują najczęściej są wiosna i jesień. Poziom zagrożenia ze strony kleszczy uzależniony jest od pogody występującej w danym roku. Szczególnie korzystnie na zmniejszenie zagrożenia ze strony tych pajęczaków wpływają mroźne, bezśnieżne zimy oraz suche, gorące lata.

Wyciąganie kleszczy ze skóry

Jeśli zauważymy kleszcza na swoim ciele powinniśmy natychmiast go usunąć. Aby wyciągnąć kleszcza, należy złapać go od przodu pincetą i delikatnie pociągając w swoim kierunku.

Zarówno w trakcie wyciągania kleszcza jak i zanim go wyciągniemy nie wolno podejmować żadnych działań, które mogłyby spowodować dostanie się zawartości układu pokarmowego lub nawet całej zawartości ciała kleszcza do naszego ciała takich jak:

• Zgniatanie kleszcza w trakcie wyciągania

• Smarowanie kleszcza masłem

• Przypalanie kleszcza ogniem

• Wykręcanie kleszcza w prawo lub w lewo

Kleszcz prawidłowo wyciągnięty z ludzkiego ciała jest żywy i porusza się. Miejsce ukłucia kleszcza należy zdezynfekować. Kleszcze stanowią też poważne zagrożenie dla zwierząt domowych w tym zwłaszcza dla psów i kotów.

Sposoby na kleszcze

Najlepszym sposobem na uchronienie się przed ukłuciami kleszczy jest unikanie miejsc w których występują. Niestety w wielu przypadkach takie zachowanie wiązałoby się z dużymi wyrzeczeniami. W celu zminimalizowania ryzyka ukłucia przez kleszcza należy podjąć odpowiednie środki zaradcze do których zaliczyć można

• Ubieranie jasnych ubrań w trakcie wypraw do lasu. Kleszcze nie mają oczu. Swoje ofiary wyczuwają wykrywając ciepło. Czarne ubrania skuteczniej niż jasne pochłaniają ciepło przez co są cieplejsze i kleszcze łatwiej wykrywają noszące je osoby. Na białych ubraniach łatwiej jest też wykryć kleszcza.

• Zabezpieczenie ubrań środkiem odstraszającym zawierającym permetrynę lub DEET

• Przykrywanie ubraniami całego ciała. Nie należy zwłaszcza zostawiać wolnej przestrzeni między spodniami a bluzką oraz spodniami a skarpetami.

Po powrocie z miejsca w którym ryzyko zaatakowania przez kleszcza jest szczególnie wysokie warto obejrzeć swoje ciało w miejscach szczególnie często atakowanych przez te pajęczaki.

Choroby przenoszone przez kleszcze

Kleszcze przenoszą liczne choroby w tym między innymi gorączkę krwotoczną, kleszczowe zapalenie mózgu, tularemie, boreliozę, anaplazmoze, krętki Borelia anserina, zarazki gorączki Q, paradur gołębi i piroplazmozę ptasią. Mimo iż dla żadnego z gatunków kleszczy człowiek nie jest głównym żywicielem to często jest przez nie atakowany i stanowią one dla niego poważne zagrożenie. Wspomniane wcześniej choroby roznoszone są przez ukłucia kleszczy, choć czasami mogą też być roznoszone poprzez spożycie surowego mleka zakażonych przez kleszcze zwierząt. Gatunkiem kleszczy najczęściej atakującym ludzi w Polsce jest kleszcz pospolity znany też jako pastwiskowy. Istnieje szereg czynników sprawiających, że kleszcze są szczególnie skuteczne w przenoszeniu chorób. W trakcie żerowania pobierają dużo mogącej zawierać patogeny krwi i zostawiają dużo również mogącej zawierać patogeny śliny. Ich ślina posiada ponadto składniki blokujące układ odpornościowy żywiciela i hamujące krzepnięcie krwi. Żerują na kilku (najczęściej trzech) żywicielach przenosząc patogeny pomiędzy nimi. Nie wszystkie kleszcze przenoszą choroby. Niestety nie wiemy u ilu procent tych stawonogów występują niebezpieczne dla człowieka zarazki. Według różnych szacunków może to być od 10 do nawet 70 % kleszczy.

Borelioza

Jedną z najgroźniejszych, a jednocześnie najczęstszą przenoszoną przez kleszcze chorób jest borelioza. W Europie wywoływana jest ona najczęściej przez bakterie Borrelia garinii. nazywana też bywa chorobą Lyme od miejscowości w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej w której po raz pierwszy ją opisano.

Jej wczesne, ustępujące w ciągu 8 miesięcy objawy to:

• rumień

• naciek limfocytarny skóry

• objawy grypopodobne takie jak osłabienie, ból głowy i gorączka

• zapalenie korzeni nerwowych

• porażenie obwodowego nerwu twarzowego

Inne pojawiające się później objawy to:

• Zapalenie stawów

• neuroborelioza

• zapalenie mięśnia sercowego

• zanikowe zapalenie skóry

Borelioza atakuje głównie mięśnie, tkankę łączną i tkankę nerwową. Leczona jest przy pomocy antybiotyków. Nie istnieje szczepionka zapobiegająca zachorowaniu na boreliozę. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych dopuszczono do użytku w USA szczepionkę wyprodukowaną przez GlaxoSmithKline, ale po kilku latach wycofano ją z użytku ze względu na podejrzenia iż powoduje ona autoimmunologiczne skutki uboczne.

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)

Drugą najczęściej występującą w Polsce chorobą przenoszoną przez kleszcze jest borelioza. Szacunki dotyczące tego jak wiele spośród występujących w Polsce kleszczy jest nią zarażonych wahają się od 3 do nawet 15 %. Choroba ta atakuje układ nerwowy. Powoduje poważne powikłania zdrowotne U większości pacjentów dochodzi do trwałych następstw neurologicznych, a 1 do 4 % przypadków kończy się zgonem. Postępujące ocieplenie klimatu powoduje zwiększenie przeżywalności kleszczy, a w konsekwencji stały wzrost zachorowań na tą chorobę na terenie Polski. Oprócz ukłuć kleszczy choroba ta może przenosić się też poprzez niepasteryzowane mleko i produkty pochodzenia mlecznego. W przypadku zakażenia przenoszonego przez kleszcze okres inkubacji trwa od 4 do 28 dni. W pierwszej fazie choroby wirus pojawia się we krwi powodując grypopodobne objawy takie jak: bóle głowy, wymioty, nudności i gorączka. Niestety tylko u niewielkiej części zarażonych choroba ta kończy się na pierwszej fazie. Po krótkotrwałej, pozbawionej objawów poprawie mogącej trwać od 1 dnia do 1 miesiąca choroba przechodzi w fazę neurologiczną.

Objawy występujące w tej fazie to:

• Bóle głowy,

• Gorączka,

• wymioty,

• nudności

• objawy oponowe

• bóle stawów i mięśni

W fazie neurologicznej choroba przybiera jedną z czterech postaci: Oponową, oponowo-mózgową, oponowo rdzeniową lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i korzeni nerwowych.

Najlżejszą z postaci KZM występujących w fazie neurologicznej jest postać oponowa. obserwowana jest ona u niemal połowy chorych na KZM. Do objawów występujących w tej postaci choroby zaliczamy:

• Wysoką gorączkę

• bóle głowy

• nudności

• nadwrażliwość na światło

• sztywność karku

Objawy te ustępują po jednym lub dwóch tygodniach

Znacznie cięższy przebieg ma postać oponowo mózgowa. Objawy występujące w tej postaci KZM to:

• zaburzenia pamięci i koncentracji,

• zaburzenia świadomości

• porażenia mięśni oddechowych i nerwów czaszkowych

• problemy z utrzymaniem równowagi i koordynacją ruchów

• nadmierna wrażliwość

Najcięższą postacią KZM jest postać oponowo-rdzeniowa. Jej objawy to:

• porażenie mięśni oka

• nietrzymanie moczu

• porażenie mięśni oddechowych

• wiotkość kończyn

• porażenie mięśni oddechowych

Najrzadszą z postaci KZM jest zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i korzeni nerwowych. W postaci tej zazwyczaj dochodzi do uszkodzenia splotu barkowego i niedowładu górnej kończyny, który cofa się bardzo powoli.

KZM powoduje liczne powikłania występujące u nawet połowy chorych takie jak:

• zaburzenia nastroju, uwagi pamięci i myślenia

• bóle głowy

• zaburzenia snu

• wzmożona męczliwość

• niedowłady nerwów

• neurologiczne objawy porażenia

• zmniejszona wydolność fizyczna

Leczenie KZM ma charakter jedynie objawowy ponieważ nie istnieje lek na tą chorobę. Dlatego właśnie niezwykle ważna jest profilaktyka, której podstawą są szczepienia ochronne.

Babeszjoza

Babeszjoza to choroba wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju babesia. Zdarza się, że atakuje człowieka, ale największe zagrożenie stanowi dla psów i kotów. U ludzi zakażenia są bezobjawowe lub łagodne, a wyleczenie następuje bez konieczności przeprowadzania leczenia. Wyjątkiem są osoby o osłabionej odporności w tym między innymi chorzy na HIV i nie posiadający śledziony.

U osób tych mogą wystąpić objawy takie jak:

• dreszcze,

• apatia,

• złe samopoczucie,

• gorączka,

• utrata apetytu,

• krwiomocz.

• anemia,

• niedokrwistość hemolityczna,

• niewydolność krążeniowo-oddechowa,

• zaburzenia pracy wątroby i nerek

Leczenie babeszjozy u ludzi polega na podawaniu antybiotyków i leków przeciwmalarycznych.

Jak już wspominaliśmy babeszjoza największe zagrożenie stanowi nie dla ludzi, ale dla psów i kotów. Poza Polską powoduje ona też duże straty wśród bydła. O wystąpieniu babeszjozy u psa mogą świadczyć wymioty, biegunka, powiększone węzły chłonne, krwiomocz, gorączka, brak łaknienia i zażółcenie błon śluzowych nosa. Ponieważ choroba ta postępuje wyjątkowo szybko w przypadku pojawienia się tego typu objawów powinniśmy natychmiast udać się z naszym pupilem do weterynarza. Jeśli stwierdzi on babeszjozę u naszego psa to poda mu leki niszczące osobniki pierwotniaka babesia znajdujące się we krwi naszego zwierzaka. Jednocześnie z niszczeniem pierwotniaków przeprowadza się leczenie objawowe koncentrujące się na ochronie nerek i wątroby. W skład tego leczenia wchodzi odpowiednia dieta, przyjmowanie leków przeciwgorączkowych, witamin z grupy B i kroplówek z elektrolitami. W celu zabezpieczeniu psa przed babeszjozą należy stosować preparaty przeciw kleszczom oraz usuwać kleszcze zauważone na skórze naszego pupila.

Anaplazmoza

Anaplazmoza wywoływana jest przez bakterie Anaplasma phagocytophilum. W Polsce choroba ta występuje rzadko, ale częstotliwość jej występowania może być niedoszacowana ponieważ jest ona trudna do wykrycia i słabo znana w środowisku lekarskim. Jej przebieg jest za zwyczaj łagodny i mija ona bez leczenia. Niestety u niewielkiego odsetka chorych występują zagrażające życiu powikłania takie jak:

• zespół ostrej niewydolności oddechowej,

• zapalenie mięśnia sercowego,

• rozpad mięśni prążkowanych

• niewydolność nerek

U 1 % zarażonych choroba ta powoduje śmierć

Gatunki kleszczy występujące w Polsce

kleszcz pospolity
Najczęściej atakującym ludzi na terenie Polski kleszczem jest kleszcz pospolity. Posiada brązowy odwłok w kształcie jajka. Na przodzie odwłoka znajduje się duża czarna plama. Występuje on w całej Europie z wyjątkiem północnej części Skandynawii, a ponadto na Kaukazie, w Azji mniejszej w Egipcie, w północnej Algierii i Maroku.

Obrzeżek Polski

Innym występującym w Polsce gatunkiem kleszczy, który atakuje ludzi jest obrzeżek Polski (Argas polonicus). Występuje on w miejscach występowania gołębi, które są jego głównymi zywicielami takich jak wieże i strychy. Znaleźć go można po kilka sztuk w załomach murów i szparach w pobliżu gołębich gniazd. Jednym z jego siedlisk był strych kościoła Mariackiego

Najbardziej znanym przypadkiem ataku tego gatunku kleszczy na ludzi było zaatakowanie przez nie hejnalistów z kościoła Mariackiego. Przeprowadzone badania nie wykazały aby przenosiły one chorobotwórcze patogeny nie mniej ich ugryzienia powodują:

• rumień,

• obrzęk,

• biegunkę,

• gorączkę,

• świąd,

• ból,

• osłabienie

obrzeżek gołębi

Gołębie są głównym żywicielem również w przypadku obrzeżka gołębiego. Obrzeżek gołębi powoduje bolesne ukłucia, a świąd jaki powodują jest wyjątkowo długi. Obrzeżek gołębi żerujący, jak sama nazwa mówi żeruje głównie na gołębiach. Występuje on w miejscach gniazdowania tych ptaków. Niestety atakuje on również ludzi zwłaszcza po wytępieniu gołębi w miejscu jego występowania. Obrzeżki gołębie są szarobrązowe lub szare. Ich ciała maja kształt jajka ze zwężoną stroną przednią. Samice obrzeżka gołębiego składają w ciągu życia 700 jaj w seriach po od 10 do 50 sztuk. Sześcionożne larwy wykluwają się z nich po 30 dniach. Obrzeżek gołębi cechuje się wyjątkowo wysoką odpornością na głód i niską temperaturę. Dorosłe osobniki wytrzymują bez jedzenia do pięciu lat, a nimfy do 3 lat.

obrzeżek nietoperzowiec

Obrzeżek nietoperzowiec charakteryzuje się dyskowatym, ciemnozielonym ciałem. Jego głównymi żywicielami są nietoperze i występuje wszędzie tam, gdzie one. Żeruje również na człowieku.

obrzeżek perski

Obrzeżek perski to owalny kleszcz o szarobrązowym ciele. Samce są minimalnie mniejsze od samicy. Cykl rozwojowy trwa około roku. Żywicielami obrzeżka perskiego są ptaki. Przenosi on krętki duru powrotnego, a w państwach o cieplejszym klimacie również inne choroby.