Zwalczanie mrówek

Jak zwalczyć mrówki?

W niniejszym artykule zajmiemy się tematyką mrówek i ich zwalczania. Przedstawimy w nim podstawowe informacje na temat tych owadów, korzyści jakie przynoszą człowiekowi, problemy, jakie powodują, a także metody ich zwalczania. Z niniejszego artykułu dowiecie też się czym są mrówki, jak wyglądają mrówki, jakie są kasty mrówek, gdzie żyją mrówki, jakie gatunki mrówek żyją w Polsce, co jedzą mrówki, jakie problemy powodują mrówki, jak zwalczać mrówki i jakie gatunki mrówek są prawnie chronione.

Czym są mrówki?

Mrówkami nazywamy szereg gatunków owadów należących do rodziny mrówkowatych. Są one powszechne na niemal całym świecie z wyjątkiem Antarktydy. Do porozumiewania się mrówki używają substancji zapachowych zwanych feromonami, dotyku i dźwięków.

morfologia mrówek

Ciało mrówek jest smukłe, głowa duża, tułów wąski i wydłużony. Odwłok kulisty i jajowaty. Żuwaczki silne. Nogi długie i cienkie.

Podział na kasty

Charakterystyczną cechą mrówek jest tworzenie podzielonych na kasty społeczności. Przedstawiciele poszczególnych kast różnią się wyglądem i wykonywanymi zadaniami.

- Robotnice

Najliczniejszą kastą są posiadające niedorozwinięte narządy rozrodcze bezskrzydłe samice nazywane robotnicami. W jednym gnieździe może ich być nawet kilkaset tysięcy. Zdobywają one pożywienie, budują gniazda i bronią ich. Ważną częścią pracy robotnic jest też opieka nad larwami. Dostarczają one larwom pokarm, przenoszą je w miejsca w których panują najlepsze warunki do ich rozwoju oraz czyszczą je. W przypadku niektórych gatunków mrówek może istnieć kilka kast robotnic w tym między innymi kasta wyspecjalizowanych w obronie gniazda żołnierzy posiadających większe niż w przypadku innych kast głowy wyposażone w silne żuwaczki. Obowiązki robotnic uzależnione są od ich wieku. Najmłodsze z nich przebywają w gnieździe w którym karmią królową i larwy oraz sprzątają. Starsze zajmują się zdobywaniem pokarmu. Robotnice żyją od 4 do 7 lat.

- Samce

Kasta samców pełni jedynie funkcje rozrodczą polegającą na zaplemnieniu królowej. Po przeistoczeniu się z poczwarek w postać dorosłą samce odbywają wspólnie z przyszłymi królowymi lot godowy w trakcie którego kopulują z nimi. Po locie godowym samce giną. Podobnie jak królowe samce są uskrzydlone.

- Królowe

Królowe tworzą gniazda i składają jaja z których powstają kolejne mrówki. Do ich zadań należy również regulacja społeczności przy użyciu wydzielanych przez nie feromonów. W jednym gnieździe może być ich od jednej do tysiąca (najczęściej od dziesięciu do trzydziestu). Po przepoczwarzeniu się królowe wylatują z gniazd i kopulują, po czym tracą skrzydła. Po kopulacji samice mogą trafić do istniejącego już mrowiska swojego gatunku, założyć nowe, przejąć gniazdo należące do innego gatunku mrówek lub trafić do gniazda innego gatunku mrówek i prowadzić w nim życie pasożytnicze. W przypadku zakładania nowych gniazd najczęściej zakładane są one w tak zwany sposób klasztorny lub półklasztorny. W sposobie klasztornym królowa zaczyna tworzenie nowego gniazda od wykopania tunelu w którym zamyka się od wewnątrz i składa jaja. Larwy karmi własną śliną tworzoną z zapasów zmagazynowanych w odwłoku oraz niepotrzebnych już jej mięśni skrzydeł. Do gatunków mrówek tworzących gniazda w taki właśnie sposób należą między innymi hurtnica skalna, hurtnica czarna, i pierwomrówka łagodna. W przypadku zakładania gniazda w sposób półklasztorny królowa od czasu do czasu odkupuje wejście do gniazda i wychodzi z niego aby zdobyć pożywienie dla larw. Po pojawieniu się dorosłych robotnic królowe zajmują się już tylko rozrodem, jedzeniem i regulacją zachowań innych mrówek w gnieździe przy pomocy feromonów. Alternatywą dla budowy własnego gniazda jest przejęcie gniazda należącego do innego gatunku mrówek jak to się dzieje między innymi w przypadku mrówki rudnicy. Przejęcie takie przebiega w ten sposób, że królowa wnika do gniazda innego gatunku mrówek, zabija ich królową i zajmuje jej miejsce. Od tej chwili robotnice opiekują się potomstwem nowej, należącej do innego niż one same gatunku królowej. Z czasem w gnieździe pozostają jedynie mrówki nowego gatunku. Ze składanych przez królową lub królowe jaj powstają beznogie, pokryte małymi włoskami larwy z których po przepoczwarzeniu się w wytwarzanych przy pomocy posiadanych przez larwy gruczołach kokonów wylęgają się dorosłe osobniki mrówek.

Mrowiska mrówek

Jak już wspominaliśmy miejscem zamieszkania mrówek są budowane przez nie gniazda nazywane mrowiskami. Wygląd tych gniazd uzależniony jest od środowiska w którym żyje dana kolonia mrówek i od gatunku wchodzącego w skład kolonii. Mrowiska mogą być budowane między innymi

  • pod ziemią

  • W drewnie żywych lub martwych drzew

  • w koronach drzew

Niektóre gatunki mrówek nie budują stałych gniazd lub prowadzą życie pasożytnicze w gniazdach innych gatunków mrówek.

Gatunki mrówek

Istnieje 12 tysięcy gatunków mrówek z których 103 żyją w Polsce.

Gatunki mrówek żyjące w Polsce to:

  • Gładyszek mrowiskowy – Formicoxenus nitidulus-żyje w gniazdach innych mrówek i korzysta z ich pożywienia. Pojedyńcze kolonie liczą około 150 osobników.

  • Gmachówka cieśla (Gmachówka koniczek) – Camponotus herculeanus

  • Gmachówka drzewotoczna – Camponotus ligniperdus (największa mrówka żyjąca w Polsce)

  • Gmachówka smolista - Camponotus piceus

  • Hurtnica podobna – Lasius alienus-niewielka, leśna mrówka żywiąca się spadzią mszyc

  • Hurtnica pospolita (Hurtnica czarna) – Lasius niger- występuje głównie na terenach piaszczystych pokrytych jedynie niską roślinnoscią

  • Hurtnica wstydliwa (trwożliwa) – Lasius brunneus- wyjątkowo płochliwa mrówka żywiąca się spadzią. Gniazduje martwym i spruchniałym drewnie.

  • Kartonówka zwyczajna (kartoniarka czarna) – Lasius fuliginosus- leśna mrówka budująca gniazda w starych drzewach lub w ich pniach Żywi się spadzią i innymi owadami. Zakłada gniazda poprzez czasowe pasożytnictwo na podziemnicy cieniolubnej.

  • Koczowniczka czarna – Tapinoma erraticum

  • Mrówka amazonka – Polyergus rufescens- Nie potrafi samodzielnie wychowywać potomstwa. Porywa osobniki innych gatunków mrówek, które robią to za nią.

  • Mrówka anatolijska – Lasius neglectus-Gatunek inwazyjny. Jeszcze 30 lat temu całkowicie nieobecny w Europie.

  • Mrówka ćmawa – Formica polyctena

  • Mrówka faraona – Monomorium pharaonis- Jeden z najczęściej występujących w Polsce gatunków mrówek. Ten niewielki (od 1,5 mm do 2mm długości w przypadku robotnic), żółto zabarwiony owad występuje w Polsce powszechnie mimo iż po raz pierwszy pojawił się na terenie naszego kraju dopiero w XIX wieku. Zagadkowe jest pochodzenie tego gatunku mrówek. Prawdopodobnie wywodzi się on z Ameryki południowej skąd trafił do Afryki w XVIII wieku. Fakt, że ten gatunek mrówek trafił do Europy zawdzięczamy francuzom i bitwie, którą stoczyli z mamelukami pod Al-lahun. Mrówki faraona zostały przez nich zawleczone do Europy w 1798 roku, gdy wracali do niej z tej właśnie bitwy. Już pod koniec XIX wieku trafiły one do Warszawy, ale dopiero od lat 50-tych XX wieku zaczęły pojawiać się w tym mieście na masową skale. Jest to gatunek niezwykle inwazyjny, a rozwój sieci transportowej na świecie sprawił, że obecnie rozpowszechnia się on po świecie szybciej niż kiedykolwiek.

  • Mrówka łąkowa (mrówka czarniawka) – Formica pratensis – pod ochroną

  • Mrówka pniakowa – Formica truncorum – pod ochroną

  • Mrówka pniowa – Camponotus fallax

  • Mrówka północna – Formica aquilonia – pod ochroną

  • mrówka Rogera – Hypoponera punctatissima

  • Mrówka rudnica – Formica rufa-Zawdzięcza swoją nazwę rudemu koloroami niektórych spośród części jej ciała. Szczególnie upodobała sobie ona lasy w tym zwłaszcza lasy iglaste. Na swoje mieszczące nawet 100 000 osobników tego gatunku gniazda rudnica wybiera słoneczne miejsca w pobliżu pni. Gniazda tego gatunku mrówek osiągają ogromne rozmiary. Część naziemna może osiągać nawet ponad 1 metr wysokości, a podziemna sięgać na głębokość nawet 2 metrów.

  • Mrówka smętnica – Formica lugubris – Rzadko występująca mrówka leśna. Podlega ścisłej ochronie

  • Mrówka złodziejka – Solenopsis fugax-mała mrówka pasożytnicza pożerająca larwy i poczwarki innych gatunków mrówek.

  • Murawka darniowiec – Tetramorium caespitum

  • Nadrzewnica czteroplamka (czterokropek) – (Dolichoderus quadripunctatus)

  • Nieróbka czarniawa – Anergates atratulus- Mrówka pasożytnicza występująca w gniazdach mrówek z rodzaju murawka. W Polsce rzadka. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest brak robornic

  • Otrupka Westwooda – Stenamma debile- Powolna, mało agresywna mrówka zyjąca w niewielkich, liczących około 150 robotnic gniazdach

  • Ozdobnica Forela – Formica foreli- Średniej wielkości mrówka nie potrafiąca wytwarzać ciepła w swoich koloniach. Nowe gniazda tworzy drogą pasożytnictwa w gniazdach mrówek z rodzaju Serviformica lub poprzez podzial własnej kolonii.

  • Ozdobnica mniejsza – Formica pressilabris

  • Ozdobnica większa – Formica exsecta

  • Pierwomrówka krasnolica – Formica rufibarbis- Ubarwiona podobnie jak mrówka rudnica. W dobrze nasłonecznionych miejscach buduje małe, liczące około kilkuset robotnic i jedną królową gniazda

  • Pierwomrówka łagodna – Formica fusca-Gniazduje najczęściej w pruchniejących pniach. Tworzy małe, liczące od 500 do 2000 robotnic gniazda. Żywi się, spadzią, nektarem i małymi owadami.

  • Pierwomrówka podziemna (pierwomrówka ziemna) – Formica cunicularia

  • Pierwomrówka żwirowa – Formica cinerea-Szybka, drapieżna mrówka występująca w skarpach rzek, górach, i na piaszczystych plażach.

  • Podziemnica cieniolubna (mrówka podziemnica) – Lasius umbratus- Powszechnie występująca w niemal całej Polsce głównie na łąkach i terenach leśnych. Swoje podziemne gniazda buduje pod korzeniami drzew.

  • Podziemnica południowa –Lasius meridionalis-

  • Podziemnica zwyczajna – Lasius flavus-Żyjąca pod ziemią mrówka żywiąca się spadzią mszyc korzeniowych. Tworzy liczące kilkanaście tysięcy osobników kolonie. Ze względu na podziemny tryb życia jest wolniejsza od innych mrówek. Gniazda zakłada w sposób klasztorny.

  • Sierpnica płowa – Strongylognathus testaceus-Niewielka mrówka pasożytująca w gniazdach murawki darniowiec.

  • Smuklica Gredlera – Leptothorax gredleri-bardzo rzadka w Polsce mrówka budująca gniazda pod korą żywych drzew, w glebie lub w suchych, leżących konarach

  • Smuklica Kuttera – Leptothorax kutteri

  • Smuklica mchowa (wysmuklica mchowa) – Leptothorax muscorum-Żyje w niewielkich, liczących zaledwie kilkadziesiąt robotnic koloniach zakładanych w spękaniach kory, pod kamieniami lub w próchniejących pniakach.

  • Smuklica zwyczajna (wysmuklica zwyczajna) – Leptothorax acervorum

  • Wścieklica dorodna – Manica rubida- Drapieżna mrówka powodująca bolesne użądlenia. Buduje gniazda pod kamieniami i chodnikami. Żywi się nasionami, owocami i innymi mrówkami.

  • Wścieklica marszczysta – Myrmica rugulosa- Poliginiczna mrówka zyjąca w koloniach, których liczebność dochodzi do kilku tysięcy osobników. Gniazda zakłada w miejscach dobrze nasłonecznionych.

  • Wścieklica płatkorożna – Myrmica lobicornis-Mało agresywna mrówka występująca głównie w lasach. Tworzy liczące kilkaset osobników kolonie.

  • Wścieklica podobna – Myrmica ruginodis

  • Wścieklica Schencka – Myrmica schencki

  • Wścieklica uszatka (wścieklica szorstka) – Myrmica scabrinodis-Żyje w dobrze nasłonecznionych lasach

  • Wścieklica zwyczajna – Myrmica rubra-Agresywna mrówka powodująca wyjątkowo bolesna użądlenia. Gatunek wilgociolubny. W przeciwieństwie do większości gatunków mrówek nie posiada stałych gniazd.

  • Wysmuklica białoskrzydła – Temnothorax albipennis

  • Wysmuklica Nylandera – Temnothorax nylanderi

  • Zbójnica krwista – Formica sanguinea-Stosuje niewolnictwo, ale w odróżnieniu od innych stosujących niewolnictwo gatunków potrafi wykonywać prace w gniazdach całkowicie samodzielnie

  • Złośnica zwyczajna – Ponera coarctata-Niewielka mrówka żyjąca w suchych zbiorowiskach trawiastych w których zakłada niewielkie, liczące kilkadziesiąt osobników kolonie.

  • Żniwiarka zwyczajna-Niezwykle rzadka (w Polsce wykryta tylko dwukrotnie) mrówka żywiąca się nasionami roślin zielnych.

  • Aphaenogaster subterranea

  • Camponotus truncatus

  • Camponotus vagus

  • Formica candida

  • Formica clara

  • Formica forsslundi-Rzadka mrówka zakładająca gnizada poprzez pasożytnictwo społeczne. Po eliminacji królowych z gatunku formica candida przejmuje całe ich kolonie.

  • Formica lemani

  • Harpagoxenus sublaevis

  • Hypoponera ergatandria

  • Hypoponera punctatissima

  • Lasius bicornis

  • Lasius citrinus

  • Lasius distinguendus

  • Lasius emarginatus

  • Lasius jensi

  • Lasius meridionalis

  • Lasius mixtus

  • Lasius neglectus

  • Lasius paralienus

  • Lasius platythorax

  • Lasius psammophilus

  • Lasius sabularum

  • Leptothorax kutteri

  • Linepithema humile

  • Myrmecina graminicola

  • Myrmica bessarabicus

  • Myrmica constricta

  • Myrmica deplanata

  • Myrmica gallienii

  • Myrmica hellenica

  • Myrmica hirsuta

  • Myrmica karavajevi-Pasożyt społeczny pozbawiony kasty robotnic. Występuje w większości krajów Europy, ale wszędzie jest rzadki.

  • Myrmica lonae

  • Myrmica sabuleti-Buduje gniazda w mchu, ziemii i pod kamieniami. Tworzy kolonie liczące kilkaset osobników. Pospolita w lasach i na otwartych przestrzeniach Europy.

  • Myrmica slovaca

  • Myrmica specioides

  • Myrmica sulcinodis

  • Myrmica tulinae

  • Myrmica vandeli

  • Ponera testacea

  • Tapinoma madeirense

  • Temnothorax affinis

  • Temnothorax clypeatus

  • Temnothorax corticalis

  • Temnothorax crassispinus

  • Temnothorax interruptus

  • Temnothorax nadigi

  • Temnothorax nigriceps

  • Temnothorax parvulus

  • Temnothorax ravouxi

  • Temnothorax saxonicus

  • Temnothorax tuberum

  • Temnothorax unifasciatus

  • Tetramorium atratulum

  • Tetramorium caldarium

  • Tetramorium impurum

  • Tetramorium insolens

  • Tetramorium moravicumjna – Messor structor

Żerowanie mrówek

Mrówki żywią się między innymi:

  • Grzybami hodowanymi w gniazdach

  • innymi gatunkami owadów

  • rosą wytwarzaną przez mszyce

Pożyteczność i szkodliwość mrówek

Mrówki to owady niezwykle pożyteczne. Zwalczają inne gatunki owadów, oczyszczają trawniki z materii organicznej i spulchniają glebę. Czasami jednak zdarza się, że stanowią przyczynę różnego rodzaju problemów. Do problemów powodowanych przez mrówki zaliczyć można: uszkadzanie drewnianych elementów budynków i drzew poprzez budowanie w nich gniazd, zanieczyszczanie żywności, wyciąganie piasku z pod kostki chodnikowej, przesuszanie ziemi i niszczenie roślinności. Szczególnie niebezpieczne są mrówki dla roślin zasiedlanych przez mszycę, gdyż opiekują się tymi owadami. Niestety mrówki stanowią zagrożenie nie tylko dla przedmiotów materialnych, ale również dla ludzi. Potrafią boleśnie gryźć i wywołują alergie.

zwalczanie mrówek

Jeśli mamy problem z mrówkami nie powinniśmy zapominać, że w celu jego usunięcia nie zawsze niezbędne jest fizyczne zniszczenie tych owadów. Jest tak między innymi wtedy, gdy problemem są mrówki wchodzące do naszego domu lub mieszkania z zewnątrz. Szczególnie zagrożone pojawieniem się w nich mrówek są mieszkania położone na najniższych kondygnacjach. Istnieje kilka rozwiązań problemu mrówek w mieszkaniach nie wymagających ich zabijania. Pierwszym z nich jest uniemożliwienie mrówkom dostępu do naszego domu lub mieszkania poprzez zalepienie otworów przez które mogą się one do niego dostać. Otwory takie mogą znajdować się między innymi wokół instalacji centralnego ogrzewania i rur wodociągowych oraz w spękanych murach. Drugim sposobem na mrówki w miejscu naszego zamieszkania jest użycie substancji chemicznych, które zabijają lub odstraszają te owady. Ściany i sufity można opryskać mlekiem wapiennym. Istnieją też specjalne preparaty przeciw mrówkom którymi można opryskać powierzchnię wokół szczelin i otworów, którymi mrówki przedostają się do budynku, oraz ościeżnice okien, drzwi, listwy podłogowe, wentylatory, przewody, i kanały.

W odstraszeniu mrówek pomóc może umieszczenie w miejscach ich przemarszu nie lubianych przez nie substancji takich jak zmielony pieprz ziołowy, proszek do pieczenia, cynamon, pieprz, sól, siekana pietruszka, ocet, wazelina, liście pomidorów, woda z czosnkiem lub sok z cytryny.

Jeśli mamy problem z mrówkami w domu lub mieszkaniu nie powinniśmy też zapominać o profilaktyce. Jednym z głównych jej punktów jest przechowywanie żywności w szczelnych, uniemożliwiających do niej dostęp mrówkom pojemnikach.

Niestety istnieją przypadki w których jedynym rozwiązaniem problemów z mrówkami jest fizyczne zniszczenie ich gniazda. Najłatwiej jest to zrobić zalewając je wrzącą wodą lub używając insektycydu kontaktowego przeznaczonego do zwalczania mrówek. Jeśli nie wiemy gdzie znajduje się gniazdo mrówek możemy zwalczać te owady wykładając przynęty ze środkiem owadobójczym o wolnym działaniu w miejscach, w których znajdują się trasy ich wędrówek. Środek taki zanoszony jest przez robotnice do gniazd w których karmią one nim królowe, larwy i inne robotnice. Tego typu przynęty zawierają zazwyczaj boraks albo hamujący rozwój poczwarek i larw mrówek metopren.

Jeśli mamy problem z mrówkami nie powinniśmy zapominać, że wiele spośród ich gatunków jest częściowo lub ściśle chronionych. Ścisłą ochroną objęte są: mrówka łąkowa Formica pratensis, mrówka pniakowa Formica truncorum, mrówka północna Formica aquilonia i mrówka smętnica Formica lugubris. Ochroną ścisłą objęte są: mrówka ćmawa Formica polyctena i mrówka rudnica Formica rufa. W miejscach występowania modraszkowatych Lycaenidae pod ochroną znajdują się również mrówki wścieklice (Myrmica). Jest tak ponieważ "opiekują" się one larwami wielu gatunków modraszków w tym między innymi Maculinea arion i Maculinea rebeli.
 

Artykuły

11.10.2018

Świerzbowce drążące - czym są i jakie zagrożenie stanowią

Świerzbowce drążące są pasożytami zewnętrznymi ptaków i ssaków. Występują przede wszystkim na skórze głowy. Zasięg występowania większości świerzbowców jest podobny do zasięgu ich żywicieli.

02.08.2018

Pluskwy domowe - czym są, skąd się biorą i jak się ich pozbyć?

Pluskwy domowe są pasożytami żywiącymi się ludzką krwią. Ze względu na swoją dietę są one owadami wyjątkowo uciążliwymi dla człowieka. Profesjonalne metody zwalczania pluskiew polegają głównie na oprysku przeprowadzanym za pomocą substancji chemicznych.

02.08.2018

Dzier włochaty - szkodnik z rodziny biegaczowatych

Czasami zwłaszcza jesienią zauważamy, że mamy czarne chrząszcze w domu lub czarne chrząszcze w mieszkaniu. W takiej sytuacji zaczynamy zastanawiać się co to za czarny chrząszcz w domu naszym? Co to za czarny chrząszcz w mieszkaniu naszym? Kim jest ten czarny robak w domu? Co to za czarny robak w mieszkaniu? Gatunków chrząszczy jest wiele bardzo jednak możliwym jest, ze ten czarny chrząszcz w domu naszym lub czarny chrząszcz w mieszkaniu naszym to dzier włochaty.

06.07.2018

Usuwanie gniaz os, zwalczanie os

Osy stanowią poważne zagrożenie dla ludzi. Dotyczy to zwłaszcza okresu letniego kiedy to owady te pojawiają się masowo w tym również w miejscach, w których często pojawiają się ludzie takich jak ogrody czy podwórka. Osy podobnie jak pszczoły, mrówki, termity i szerszenie są owadami społecznymi. Osy są dużo bardziej niebezpieczne od pszczół. Dlaczego tak jest ?