Problem z kornikami - jak zwalczyć korniki w drewnie?

Kornikowate

W niniejszym artykule zajmiemy się podrodziną chrząszczy znaną jako kornikowate, której przedstawicieli najczęściej nazywamy kornikami. Dowiemy się z niego czym sa korniki, co jedzą korniki, jak wyglądają korniki, co jedzą korniki i jaki mają wpływ na monokultury, lasy pierwotne i naturalne. Poznamy też wybrane spośród gatunków korników występujących w Polsce oraz metody zwalczania korników. Wśród gatunków korników, które omówimy będą między innymi: kornik drukarz,kornik sześciozebny, cetyniec większy, cetyniec mniejszy, ogłodek wiązowiec, zakorek czarny, bielojad olbrzymii, drzewisz owłosiony, listwiaczek najmniejszy, wgryzoń świerkowiec, skrycik szary, kornik ostrozębny, kornik drukarczyk, kornik zrosłozębny, korniczek wielozębny i ogłodek brzozowiec. W artykule tym przyjrzymy się też sporowi dotyczącemu kwestii zwalczania korników w lasach pierwotnych takich jak na przykład Puszcza Białowieska.

Kornikowate to podrodzina chrząszczy, której przedstawicieli możemy spotkać wszędzie tam, gdzie rosną drzewa. Przedstawicieli tej rodziny potocznie nazywamy kornikami. W zależności od gatunku korniki osiągają od 0,6 do 13 mm długości. Ich ciała są walcowate. Mają kolor czarny, szary lub brunatny. Ich larwy są białe (z wyjątkiem głowy) i beznogie. Poczwarki są zazwyczaj kremowe.

ŻEROWANIE KORNIKÓW

Korniki odżywiają się głównie drewnem drzew liściastych. Poza tym odżywiają się również:

• Łykiem

• Tkankami roślin zielnych

• Grzybami, które hodują

• Nasionami

• Wilczomleczem

• Kaktusami

Często zdarza się, że kornikami nazywa się wszystkie owady żerujące w drewnie. Jest to błąd ponieważ w drewnie żeruje też wiele owadów spoza rodziny kornikowatych z których najczęściej występującymi w Polsce są Spuszczel pospolity i Kołatek domowy.

Wiele gatunków korników w tym między innymi cetyńce, zaorki, wgryzonie, bruzdkowce i rytowniki rozwija się w łyku. Łyko to tkanka roślinna odpowiedzialna za przewodzenie produktów fotosyntezy. Drążeniem komór godowych zajmują się samce, które drążą je pomiędzy korą, a drewnem, albo w samej korze. Od komory godowej odchodzą chodniki macierzyste drążone przez samice. Może ich być od jednego do nawet dziesięciu. Po bokach chodnika macierzystego samice składają pojedyncze jaja, z których wylęgają się beznogie larwy. Chodniki drążone przez larwy nazywamy chodnikami larwalnymi. Na ich końcach znajdują się kolebki poczwarkowe. Znajdują się one między korą i drewnem lub w samej korze, ewentualnie płytko w drewnie.

Korniki z rodzajów drwalniczek, drwalnik i wiele z rodzaju rozwiertek żywi się grzybami symbiotycznymi wprowadzanymi do drewna w których drążą korytarze. Każdy gatunek ckorników wprowadza do drewna inny gatunek grzyba.

Korniki nazywane są szkodnikami wtórnymi. Jest tak dlatego, że atakują drzewa osłabione. Wyrządzają poważne szkody w drzewostanach. W poniższej tabelce przedstawiliśmy wybrane gatunki korników i drzewa w których żerują.

KORNIKI W LASACH PIERWOTNYCH I NATURALNYCH

Lasy pierwotne to lasy, które nie były modyfikowane przez człowieka. Lasy naturalne to lasy, które nie zostały zasadzone przez człowieka, ale były przez niego modyfikowane tylko w ograniczonym stopniu. W lasach pierwotnych i naturalnych korniki nie wyrządzają szkód i są bardzo ważnym elementem łańcucha pokarmowego. W Puszczy Białowieskiej są np. znaczącym składnikiem diety rzadkiego dzięcioła trójpalczastego (Picoides tridactylus). Ich żerowiska penetrowane są przez inne owady, które szukają tam pokarmu np. zoofagi czy saprofagi. W chodnikach korników spotykane są też roztocza i grzyby. Zasiedlając drzewa chore i stare korniki przyczyniają się do ich szybszego zamierania i robią miejsce dla młodszych pokoleń drzew. Duże kontrowersje budzi kwestia postępowania w przypadku wystąpienia gradacji korników w lasach pierwotnych i naturalnych. Gradacja to wzrost liczebności danego gatunku korników. Gradacja powoduje też wzrost liczebności żywiących się kornikami drapieżników i pasożytów, który doprowadza do załamania się gradacji. Załamanie się gradacji korników powoduje też spadek liczebności żywiących się nimi drapieżników. Mniejsza ilość drapieżników stwarza warunki umożliwiające wystąpienie kolejne gradacji. Gradacje powtarzają się regularnie co około od 10 do 15 lat. Większość specjalistów z zakresy ochrony środowiska uważa, że nie należy zwalczać gradacji korników w lasach pierwotnych i naturalnych. Na poparcie swoich tez przytaczają następujące argumenty:

• Gradacje załamują się samoczynnie ponieważ powodują wzrost liczebności drapieżników i pasożytów będących wrogami korników

• Zwalczanie korników oznacza też zwalczanie organizmów żyjących w drewnie martwych drzew, lub w żerowiskach korników oraz zjadających korniki drapieżników wśród których jest wiele zwierząt chronionych

• W miejscu drzew powalanych przez korniki wyrastają nowe

• Martwe drzewa są ochroną dla siewek

Z argumentami tymi nie zgadzają się leśnicy, którzy uważają, że również w lasach, które nie zostały zasadzone przez człowieka należy prowadzić czynną ochronę drzew. W ostatnim czasie spór ten zaostrzył się w związku ze wzrostem liczebności kornika drukarza na terenie Puszczy Białowieskiej.

KORNIKI W LASACH GOSPODARCZYCH

Las gospodarczy to powierzchnia leśna, w której prowadzi się użytkowanie lasu. Najczęściej polega ono na dostarczaniu surowca drzewnego. Korniki stanowią poważny problem w lasach gospodarczych. Wynikają one z faktu, że większość z nich stanowią monokultury. Monokulturami nazywamy lasy w których rośnie jeden gatunek drzew. Lasy tego typu sadzone są przez człowieka. W monokulturach leśnych przestają działać mechanizmy kontrolujące liczebność korników i pojawiają się gradacje. Obecnie leśnicy starają się temu zapobiegać poprzez zwiększanie różnorodności biologicznej w lasach (wprowadzanie roślin nektarodajnych, owocowych, pozostawianie drzew dziuplastych i drewna martwych drzew).

GATUNKI KORNIKÓW

Istnieje wiele gatunków korników w następnej części artykułu przedstawimy wybrane spośród gatunki korników występujących na terenie Polski.

KORNIK DRUKARZ

Jednym z najpowszechniejszych gatunków korników występujących w Polsce jest kornik drukarz. Ma on barwę ciemnobrązową. Występuje on w większości krajów północnej i środkowej Europy oraz w Azji. W Polsce najliczniej występuje w górach i w regionie Warmii i Mazur. Jaja kornika drukarza są owalne i błyszczące. Za równo jaja, larwy i poczwarki kornika drukarza mają kolor biały. Jedynie głowa larwy jest żółtobrunatna. Kolor osobników dorosłych uzależniony jest od ich wieku. Młode osobniki kornika drukarza są koloru żółtawego, a starsze są ciemnobrązowe. Ich długie na około 5 mm ciała są krępe i walcowate. Na drobno punktowanych i matowych spadach pokryw znajdują się po 4 kolce. Larwy kornika drukarza żerują w łyku świerku pospolitego. Rzadziej jodły, sosny, limby i modrzewia. Atakuje drzewa osłabione poprzez:

• Susze

• Nieodpowiednią melioracje

• Wiek

• Zanieczyszczenia powietrza

Drzewa zdrowe atakuje sporadycznie głównie w monokulturach. Oprócz drzew żeruje również w:

• Wiatrołomach

• Śniegołomach

• Wywrotach

• Nieokorowanym surowcu.

Kornik drukarz preferuje miejsca nasłonecznione. Wyróżnić można trzy rodzaje rójek występujących u kornika drukarza: główną, siostrzaną i wiosenną. Rójka główna wiosenna kornika drukarza przypada na drugą połowę kwietnia lub początek maja. Jej dokładny termin uzależniony jest od pogody, wysokości nad poziomem morza i zwarcia drzewostanu. Rójka trwa od 2 do 7 tygodni. Jej długość uzależniona jest od pogody. Najdłużej trwa, gdy jest deszczowo i chłodno. Rójka siostrzana prowadzona jest przez chrząszcze kornika drukarza, które dały początek I generacji. Rójka druga prowadzona jest przez młode chrząszcze kornika drukarza, które wylęgły się w lecie, ale występuje ona tylko w sprzyjających warunkach. W państwach leżących na południe od Polski mogą dodatkowo występować dwie rójki siostrzane i trzecia rójka zwykła, co daje łącznie pięć rójek. Komora godowa kornika drukarza ma 7 mm średnicy. Zakładana jest w korze przez samca kornika drukarza, który kopuluje w niej z samicami. Jeden samiec kopuluje z od 1 do 7 samic (najczęściej z 2 lub 3 samicami). Po kopulacji samice kornika drukarza wygryzają chodniki macierzyste odchodzące od komory godowej. Mają one 3 mm szerokości i od 6 do 15 cm długości. Znajdują się w nich otwory wentylacyjne. Samice kornika drukarza wypychają trocinki z chodników macierzystych do komory godowej, a samiec wypycha je na zewnątrz. Trwa to 3 tygodnie. Po obu stronach chodnika macierzystego kornika drukarza znajdują się nyże jajowe w których samica składa od 30 do 80 jaj. Po 1-2 tygodniach z jaj wylęgają się larwy, które wygryzają w łyku długie na 4-6 cm faliste chodniki. Chodniki wygryzane przez larwy są prostopadłe do chodników macierzystych. Ich szerokość wzrasta wraz z rozwojem larwy, która wypełnia je ciemnobrunatną mączką. Larwy kornika drukarza osiągają od 5 do 7 mm długości. Po 3-4 tygodniach następuje trwające od 2 do 3 tygodni przepoczwarzenie po którym osobniki dorosłe kornika drukarza rozpoczynają żer uzupełniający w pobliżu kolebki poczwarkowej. Trwa on zazwyczaj 2 tygodnie.

Kornik drukarz usuwa z lasów osłabione świerki. Powstałe w ten sposób luki są dobrym miejscem dla rozwoju gatunków termofilnych i światłolubnych. Martwe drewno zaatakowanych przez kornika drukarza drzew i jego chodniki larwalne są miejscami życia wielu gatunków grzybów i owadów, a kornik drukarz jest pokarmem wielu gatunków zwierząt w tym między innymi dzięcioła trójpalczastego i przekraska mróweczki.

Kornik drukarz to groźny szkodnik drzew. O jego pojawieniu się świadczą:

• Wysypywanie się brunatnych trocinek

• Odpadanie łusek

• Żółknięcie, rudzenie i matowienie igliwia

• Przedwczesne opadanie igieł

KORNIK SZEŚCIOZĘBNY

Innym pospolitym w Polsce gatunkiem korników jest kornik sześciozębny. Oprócz Polski występuje w większej części Europy i w północnej Azji. Ciało larw kornika sześciozębnego jest białe z wyjątkiem jasnobrunatnej głowy. Poczwarki kornika sześciozębnego są kremowe. Postać dorosła kornika sześciozębnego jest walcowata, błyszcząca i owłosiona. Ścięcie pokryw błyszczące i wklęsłe. Po obu stronach wcięcia sześć wyrostków „zębów” od których kornik sześciozębny wywodzi swoją nazwę. Przedplecze zaokrąglone. Rójki kornika sześciozębnego przebiegają na przełomie kwietnia i maja oraz na przełomie lipca i sierpnia. Kornik sześciozębny żeruje na różnych gatunkach sosen. Rzadziej spotkać go można na innych gatunkach drzew iglastych takich jak świerk, jodła lub modrzew. Kornik sześciozębny jest szkodnikiem wtórnym. Jedynie przy gradacjach zdarza mu się atakować zdrowe sosny. Szczególnie często atakuje drzewostany:

• prześwietlone,

• obniżonym poziomie wód gruntowych,

• osłabione

• obumierające

• starsze

CETYNIEC WIĘKSZY

Cetyniec większy występuje na terenie Europy, Algierii, Wysp kanaryjskich, Wietnamu, Japonii i północnej Azji. W Polsce występuje na terenie całego kraju. Żeruje głównie w sośnie. Powoduje obumieranie drzew (posusz) i siniznę.

CETYNIEC MNIEJSZY

Cetyniec mniejszy często towarzyszy cetyńcowi większemu od którego jest mniejszy (około 4 mm). Podobnie jak cetyniec większy atakuje głownie sosny.

OGŁODEK WIĄZOWIEC

Ogłodek wiązowiec występuje w Europie i północnej Azji. Jest barwy brunatnej lub czarnej. Samice mają od 4 do 6 mm długości. Samce ogłodka wiązowca są nieznacznie mniejsze i osiągają od 3 do 5 mm długości. Żeruje w korze pod którą samice ogłodka wiązowca składają swoje jaja. Przenosi grzyb Ophiostoma ulmi wywołujący holenderską chorobę wiązów.

ZAKOREK CZARNY

Zakorek czarny występuje w południowej i środkowej Europie, w północnej Azji, w południowej Afryce i w Nowej Zelandii. Żeruje na szyjkach korzeniowych drzew i najniższych okółkach. Najczęściej atakuje sosnę czarną i pospolitą. Czasami atakuje też świerki, limby i cisy. Szczególnie niebezpieczny jest w 2-4 letnich uprawach sosnowych i świerkowych. Powoduje w nich wyciek żywicy prowadzący do osłabienia lub wręcz usychania sadzonek. Larwy białe z wyjątkiem jasno-brunatnej głowy. Poczwarki kremowe. Osobniki dorosłe barwy smolisto-brunatnej i czarnej. Ciała osobników dorosłych wąskie i walcowate. Przedplecze dłuższe niż szersze. Boki przedplecza równoległe lekko zwężające się ku przodowi. Rójka zakorka czarnego przebiega od marca do maja.

BIELOJAD OLBRZYMI

Największym gatunkiem kornika występującym w Polsce jest bielojad olbrzymi. Postać dorosła osiąga od 7 do 9,5 mm długości. Występuje on w całej Eurazji od Francji i Wielkiej Brytanii do Japonii i Sachalinu. Żeruje głównie na różnych gatunkach świerku w tym zwłaszcza na świerku sitkajskim i świerku pospolitym. Czasami atakuje również modrzew, jodłę i sosnę pospolitą. Larwy białe z wyjątkiem jasnobrunatnej głowy. Postać dorosła ma barwę od smolisto-czarnej do rdzawobrunatnej. Jego ciało jest walcowate, krępe, lśniące i owłosione. Przedplecze u nasady jest węższe od pokryw i zwęża się w kierunku głowy. Na środku przedplecza gładka, mało wyraźna linia. Pokrywy dwukrotnie dłuższe od przedplecza, regularnie punktowane i szorstko urzeźbione.

DRZEWISZ OWŁOSIONY

Drzewisz owłosiony występuje powszechnie na polskim niżu. Żeruje na korzeniach pniaków i przylegających do ziemi konarach sosny zwyczajnej, wejmutki i świerku. Larwa białe z wyjątkiem jasno-brunatnej głowy. Poczwarka kremowa. Postać dorosła jest długa na od 4,5 mm do 6,5 mm. Pokrywy czarne lub smolisto-brunatne. Ciało wydłużone, walcowate i owłosione. Kropkowane przedplecze zwęża się przy głowie. Rójka przebiega w kwietniu i w maju.

LISTWIACZEK NAJMNIEJSZY

Listwiaczek najmniejszy występuje w borach sosnowych, ale w ostatnich latach jego liczebność spada. Żeruje na obumierających gałązkach sosny czarnej i pospolitej, jałowca i kosodrzewiny. Larwy białe z wyjątkiem jasno-brunatnej głowy. Poczwarki kremowe. Owad dorosły walcowaty, wydłużony i długi na od 1,2 do 1,7 mm. Ciało ciemnobrunatne. Rójka przebiega w maju.

WGRYZOŃ ŚWIERKOWIEC

Wgryzoń świerkowiec występuje w Maroku, w większości krajów Europy, na Syberii i w Japonii. W Polsce występuje wszędzie tam, gdzie występują świerki. Żeruje w korze świerków i jodeł. Larwy białe z wyjątkiem jasno-brunatnej głowy. Poczwarka kremowa. Postać dorosła długa na od 1,1 do 1,8 mm. Ciało krępe, walcowate i owalne. Barwa brunatno-czarna lub ciemnoszara. Przedplecze wypukłe. W części przedniej pokrywają je koliste, drobno punktowane garbki pokryte włoskami. W ciągu roku odbywa się jedna lub dwie rójki. Pierwsza z nich odbywa się od marca do kwietnia, a druga od lipca do sierpnia.

SKRYCIK SZARY

Skrycik szary to kolejny pospolity w Polsce gatunek korników. Jego larwy są białe z wyjątkiem jasno-brunatnej głowy. Poczwarka również biała. Postać dorosła długa na od 1 do 1,3 mm. Ciało postaci dorosłej walcowate, podłużne i lekko spłaszczone. Barwa szara. Pierwsza rójka na przełomie kwietnia i maja, a druga na przełomie lipca i sierpnia. Bardzo podobny do skrycika szarego, ale sporo od niego mniejszy jest skrycik najmniejszy.

KORNIK OSTROZĘBNY

Kornik ostrozębny występuje w środkowej i wschodniej Europie w Azji mniejszej w Japonii i w Korei. Larwy żerują pod korą strzał i konarów sosny zwyczajnej, świerku i modrzewia. Chrząszcze żerują w chodnikach, w których żerowały larwy, a poza tym również w:

• świeżej korowinie

• na strzale

• w szyjkach korzeniowych

• w gałęziach

Larwy białe z wyjątkiem jasno-brunatnej głowy. Poczwarki kremowe. Postać dorosła długa na od 2,2 do 3,9 mm. Barwa od rdzawo- do ciemnobrunatnej. Ciało krótkie, krępe i walcowate. Przedplecze krótsze od pokryw. Rójka na przełomie maja i czerwca. Druga występująca tylko w sprzyjających warunkach rójka w sierpniu.

KORNIK DRUKARCZYK

Jednym z najpospolitszych w Polsce szkodników wtórnych jest kornik drukarczyk. Występuje on w całej Europie środkowej, Szwecji i Finlandii. Żeruje on w świerku, limbie, sośnie, jodle i w modrzewiu. Najczęściej spotykany na wierzchołkach strzał. Larwy białe z wyjątkiem jasnobrunatnej głowy. Poczwarki kremowe. Postać dorosła długa na od 3 do 4,5 mm. Barwa postaci dorosłej ciemnobrązowa lub brunatnoczarna. Ciało walcowate. Przedplecze łukowato zaokrąglone z przodu. Ścięcie pokryw lśniące. Po obu stronach ścięcia pokryw znajdują się po cztery wyrostki. Trzeci z nich jest większy od pozostałych, rozszerzony i guzowato zgrubiały. Przód przedplecza ziarenkowaty, tył kropkowany. Pokrywy pokryte wyraźnymi głębokimi kropkami ułożonymi w rzędy..

KORNIK ZROSŁOZĘBNY

Kornik zrosłozębny występuje w północnej i środkowej Europie oraz na Syberii. W Polsce jest pospolity. Kornik zrosłozębny żeruje na świerku, limbie i sośnie. Larwy kornika zrosłozębnego są białe. Jedynie ich głowy są jasno-brunatne. Poczwarki kornika zrosłozębnego mają kolor kremowy. Postać dorosła kornika zrosłozębnego ma od 2,8 do 4,5 mm długości. Wyglądem przypomina kornika drukarza od którego jest jednak mniejszy. Barwa od ciemnobrunatnej do niemal czarnej. Ciało walcowate, krępe, owłosione i błyszczące. Ilość rójek kornika zrosłozębnego w ciągu roku uzależniona jest od warunków. Przy niesprzyjających warunkach ma miejsce tylko jedna rójka, która odbywa się na przełomie kwietnia i maja. Jeśli warunki są sprzyjające w lipcu i w sierpniu ma miejsce druga rójka w której uczestniczą również młode chrząszcze.

KORNICZEK WIELOZĘBNY

Korniczek wielozębny występuje w Eurazji od Europy zachodniej po Koree i Japonie. Doskonale radzi sobie z niskimi temperaturami dzięki czemu spotkać go można nawet za kołem podbiegunowym. Jest pospolity na terenie całej Polski. Drzewem na którym żeruje najczęściej jest sosna, ale atakuje też inne drzewa iglaste takie jak między innymi modrzew, limba, świerk i jodła. Jego larwy mają jasno-brunatną głowę. Reszta ich ciała jest biała. Poczwarki są kremowe. Postać dorosła ma długość od 2,5 do 4 mm. Ma ona barwę od rdzawo do ciemnobrunatnej. Ciało chrząszcza korniczka wielozębnego jest walcowate i połyskujące. Gęsto pokrywają je krótkie włoski.

KORNICZEK PŁASKOZĘBNY

Korniczek płaskozębny występuje w większej części Europy w tym również na północ od koła podbiegunowego oraz w północnej Azji (Rosja, Korea, Japonia i Chiny). Pospolity na terenie całej Polski. Najczęściej żeruje na sośnie, rzadziej na świerku. Podobnie jak u większości korników larwy są białe z wyjątkiem jasnobrunatnej głowy, a poczwarki kremowe. Osobniki dorosłe mają od 3 do 3,8 mm długości. Ich ciała są walcowate. Pokrywają je gęste, ale krótkie włosy. Żeruje w wilgotnym drewnie leżącym, rzadziej w drzewach obumierających lub silnie osłabionych.

KORNICZEK OSTROZĘBNY

Korniczek ostrozębny występuje w środkowej i pólnocnej Europie oraz na Syberii. Zasiedla również tereny daleka na północ od koła podbiegunowego. Żeruje na sosnach, modrzewiach, limbach i świerku. Najczęściej zasiedla odpady zrębowe i złomy. Sporadycznie atakuje osłabione wierzchołki drzew. Jego larwy są białe i mają jasnobrunatną głowę. Poczwarki podobnie jak u większości korników kremowe. Chrząszcze brunatnoczarne, walcowate i pokryte włoskami.

OGŁODEK BRZOZOWIEC

Ogłodek brzozowiec to największy z gatunków ogłodków występujących w Polsce. Postać dorosła mierzy od 4,5 do 7 mm długości. Jak sama nazwa wskazuje ogłodek brzozowiec żeruje na brzozach. Atakuje za równo drzewa osłabione jak i zdrowe. Znaleźć go można we wszystkich nadziemnych częściach brzóz. Ciało postaci dorosłej jest błyszczące i smolistoczarne.

ZWALCZANIE KORNIKÓW

Leśnicy starają się ograniczyć populacje szkodliwych gatunków przez wyszukiwanie tzw. drzew trocinkowych (zasiedlonych przez chrząszcze), ich ścinkę i wywóz zanim zdąży wylecieć z nich kolejne pokolenie korników. Liczebność niektórych gatunków (cetyniec większy, kornik drukarz, kornik modrzewiowiec, kornik zrosłozębny rytownik pospolity, drwalnik paskowany) kontroluje się przy pomocy pułapek z syntetycznym feromonem agregacyjnym. Kornika można zobaczyć na zdjęciu na górze artykułu. Zdjęcie to przedstawia dorosłego owada.